In 2008 bezocht ik als verslaggever de herdenking van de ramp die in 1958 plaats had in München: the Munich Air Disaster. Daarbij kwamen acht spelers en vijftien bestuursleden en journalisten om het leven. ‘Heb je gehoord hoe al die mensen The Flowers of Manchester zongen?’
Mannen en vrouwen van middelbare leeftijd knielden neer voor Old Trafford, het stadion van voetbalclub Manchester United. Ze legden bloemen, foto’s en vlaggen voor het monument ter nagedachtenis aan de Munich Air Disaster. Hun kinderen en kleinkinderen spreidden sjaals van Manchester United uit over de bloemenzee. Fans van nu schreeuwden het hart uit hun lijf: United will never die. Oude en jonge mensen troostten elkaar. Ze waren met duizenden, ze huilden om het verdriet dat hun club vijftig jaar geleden is aangedaan. United blijven ze, voor eeuwig. Lief en leed gaan altijd samen bij deze voetbalclub.
‘Keep the flag flying’, zei manager Matt Busby vijftig jaar geleden tegen zijn assistent Jimmy Murphy, terwijl hij in een ziekenhuis van München vocht tegen de dood. Busby zou zijn strijd winnen, net als Manchester United. Tien jaar na de vliegramp van 6 februari 1958 die acht spelers van de club, en nog eens 15 bestuursleden en journalisten het leven benam, won United de Europa Cup.
Nu is United een van de rijkste en beste clubs ter wereld. Met de Schotse manager Alex Ferguson die alles doet wat zijn illustere Schotse voorganger Busby, die in 1994 overleed, ook deed. Hij is keihard en menselijk tegelijk. Want alles wat voetballers op Old Trafford laten zien moet een hommage zijn aan die mensen op de tribune: het volk dat hunkert naar saamhorigheid, identiteit. Wie de duizenden woensdag zag huilen en schreeuwen, begrijpt waarom Ferguson net als Busby en Murphy, net als de overlevenden Bobby Charlton, Harry Gregg, Bill Foulkes, Kenny Morgans en Bill Scanlon, net als de hedendaagse idolen Ryan Giggs, Cristiano Ronaldo en Wayne Rooney, zoveel onderdrukte emoties losmaken. Dit is meer dan voetbal, dit is een geloofsovertuiging.
De clubpastoor van United John Boyers, die de twee uur durende herdenkingsdienst op Old Trafford leidde, zegt verheugd te zijn dat zoveel mensen geloven in het goede dat voetbal teweegbrengt. „Ik ben hier om mensen te steunen, maar ik kan niet op tegen wat de club en haar voetballers bewerkstelligen. Ik ben hier omdat ik van mensen hou, omdat ik mensen wil steunen in hun geloof in een club. Voetbal brengt mensen tot goed en helaas ook tot kwaad. Het is een wereld waar emoties, zoals verdrongen agressie, twijfel en hoop elkaar vinden.”
Munich Air Disaster on February 6th 1958 (Photo by Matthew Ashton/AMA/AMA/Corbis via Getty Images)
In de kroeg aan de Matt Busby Lane, een paar honderd meter van Old Trafford, doen de fans Ian, Peter en Mark onder het genot van heel veel bier verwoede pogingen het United-gevoel te verwoorden. Ze weten alles van United. Ze zetten zich af tegen de vercommercialisering van de club, maar ‘for United we stand‘. Mark is al sinds hij in maart 1958 werd geboren als vanzelfsprekend fan. Zijn moeder was beheerder van de eerste souvenirshop, een houten keet. Zijn grootvader verkocht programmaboekjes. Zijn oom was lid van The Spinners, die The Flowers of Manchester beroemd maakten, een lied over de acht ‘Busby Babes’ die het leven lieten bij de ramp . Zijn hele familie is United. Hij heeft zijn eigen United-weblog. Hij huilde en zong tijdens de ceremonie, te midden van duizenden fans. Hij dronk zich ’s avonds te pletter. Maar hij leeft nog. Omdat hij van United is. ‘Ik leef voor de club en voor voetbal, en dat doet mijn hele familie.’
En dan is er het verhaal van Bobby Charlton, die de ramp overleefde. Hij won met United in 1968 de Europa Cup en werd in 1966 wereldkampioen met Engeland. Hij zat tijdens de dienst naast doelman Harry Gregg en Albert Scanlon. Charlton liet niet na zijn bewondering uit te spreken voor de beste speler van United destijds, Duncan Edwards, die twee weken na de ramp op 21-jarige leeftijd overleed. En hij is niet de enige die beweert dat Edwards in de sporen van Pelé had kunnen treden, als beste voetballer aller tijden. Daags na de ceremonie zegt Sir Bobby: ‘Edwards was verdediger, middenvelder, aanvaller en regisseur tegelijk. Hij was links en rechts, hij was hard en had de beste tackles. Hij scoorde en gaf passes die nog niemand had gezien. Duncan was danser en arbeider tegelijk. Hij zou nu een held zijn geweest, meer dan ik, of George Best, of wie dan ook. Maar hij ging dood. Dat is waar ik over nadenk en verdriet over heb met mijn vrouw. Mensen die op jonge leeftijd doodgaan en nog zoveel hadden kunnen betekenen. De gemiddelde leeftijd van de jongens van toen was 23 jaar. Ik heb met spelers van nu, zoals Rooney, daarover gesproken. Jongen, weet wie je bent en doe wat je moet doen. Wayne luisterde naar mij. Hij was er ook tijdens de ceremonie, samen met Ryan Giggs, Paul Scholes en Gary Neville. Echte United-jongens.’
De Noord-Ier Harry Gregg was doelman destijds. Nog altijd wordt hij emotioneel wanneer hij aan de ramp denkt – en dat doet hij elke dag. „Nu zijn er psychologen om je te helpen. Toen moest je zelf je weg vinden.” Hij herinnert zich hoe het vliegtuig in de sneeuwstorm bij de derde poging om op te stijgen neerstortte. Hij hoorde piloot James Thain schreeuwen dat het misging. Gregg hielp bij de pogingen mensen te redden, keerde telkens terug naar het wrak op zoek naar overlevenden.
De doelman redde een zwangere Joegoslavische vrouw en haar dochter, die net als de voetballers op doorreis waren van Belgrado naar Manchester. Afgelopen week was op een BBC-documentaire te zien hoe Gregg de vrouw voor het eerst sinds 6 februari 1958 terugzag, samen met haar zoon die twee maanden later werd geboren. En weer huilde Harry Gregg.
Gezagvoerder James Thain kreeg van de Duitse autoriteiten de schuld. Hij zou tijdens de tussenlanding de vleugels van de tweemotorige Elizabethan niet van ijs hebben willen ontdoen. Daardoor zou om 15.04 uur het vliegtuig zijn neergestort. Stephen Morrin, luchtvaarthistoricus, beweert in zijn boek The Munich Air Disaster, dat twee maanden geleden na speurwerk van twee jaar verscheen, het tegendeel. Morrin nu: ‘Dat was niet zijn verantwoordelijkheid. Thain had geen schuld. Maar hij heeft de schuld gekregen, ook van United. De man heeft zijn hele leven, totdat hij in 1975 overleed, daaronder geleden. Ik heb met zijn zoon en zijn dochter gesproken, met Gregg gesproken. Thain heeft net as Gregg mensen gered. Hij was niet de schuldige, hij was juist een held.’ Gregg verzorgde het voorwoord in het boek dat Morrin schreef.
Morrin verwijt United ook dat de club te weinig waardering heeft gehad voor de assistent van Busby, Jimmy Murphy. ‘Hij heeft de club bij elkaar gehouden. Zonder Murphy was United niet groot geworden. Dat verwijt ik de leiders, en Matt Busby. Pas tien jaar geleden, toen Murphy overleed, kreeg hij enige waardering.’ Zijn boek wordt niet verkocht in de United-shop. Het onderzoek en de lezing van Morrin, die een Unitedfan is, wordt niet gewaardeerd. Toch was hij woensdag bij de herdenkingsdienst, samen met Thains dochter. ‘Omdat ik fan ben en goed contact heb met een van de bestuursleden mocht ik er bij zijn. Maar eigenlijk ben ik persona non grata. Waar een grote club klein in kan zijn.’
Manchester United mag dan veel vrienden hebben, vijanden heeft de club ook. Dat bleek woensdag op Wembley. Voor de wedstrijd Engeland-Zwitserland zou een minuut stilte worden gehouden ter nagedachtenis aan de ramp. Tijdens de stilte draaiden een paar honderd Engelse supporters hun rug naar het veld, anderen begonnen te fluiten en te schreeuwen. De stilte werd ingekort tot twintig seconden. Gevreesd wordt dat morgen voor de derby van Manchester United tegen aartsvijand Manchester City hetzelfde gebeurt. Manager Sven-Göran Eriksson van City heeft de supporters opgeroepen zich keurig te gedragen ter ere van United.
United-fan Mark Ryddel voelt dat er afgunst heerst. ‘United is te groot voor Engeland. Anderen denken dat United de ramp misbruikt. Dat United de herdenking opblaast in de media. Alsof het een marketingproduct is. De club kan het niet helpen dat er zo’n tragedie is geweest. Acht voetballers kwamen om. Manchester was jarenlang in een shock. Zie die mensen voor het monument, zij léven voor United.’
Zijn zwijgzame vriend Ian spreekt na uren drinken zijn eerste woorden: „Waarom is de stadionklok stil blijven staan op 15.04 uur? Heb je gehoord hoe die mensen vanmiddag The Flowers of Manchester zongen? Het is onze tragedie. Het zijn onze helden. Die neemt niemand ons af.
Dit verslag stond een paar dagen later dan de herdenking op Old Trafford in NRC Handelsblad
guusvanholland 