Al bij het betreden van De Kieftskamp in Vorden, werd ik geconfronteerd met mijn ego. Onzeker als ik doorgaans ben, stond ik op de drempel naar mijn zoveelste avontuur: een driedaagse retraite met een dertigtal onbekende mensen over Wijsheid in emotie, naar aanleiding van het boek van Han de Wit. Ik keek op bij de ingang en zag een auto naderen. Een man stapte uit en riep: ‘Ha, Guus!’. Meteen was mijn onzekerheid voorbij. Ik werd herkend, nota bene door de leraar van deze retraite, de acharya (leraar) Han de Wit.
Mijn voortwoekerende egocentrisme kreeg door de begroeting van de belangrijkste man van de komende driedaagse met vreemde mensen opnieuw gestalte. Ik kon niet meer stuk, ík werd herkend. Mocht ik niet herkend zijn geweest, dan zou mijn onzekerheid mogelijk nog even voortgeduurd hebben. Wat Han de Wit ook bewogen heeft om mij luidkeels te begroeten, ik voelde mij in ieder geval bevestigd in mijn bestaan. Ik kon doorgaan.
Ik wist nog niet precies dat de komende drie dagen in het teken zouden staan van egocentrisme en wat dat teweeg brengt in mijn perceptie van het leven: levensangst. Ik kon mede dankzij de warme begroeting van de gastvrouw in alle rust mijn verblijf op de zolderverdieping opzoeken en maakte mij vertrouwd met de situatie voor de volgende ontmoetingen. Wat kon mij gebeuren?
De volgende ochtend probeerde De Wit duidelijk te maken (zoals hij in zijn boek Wijsheid in emotie beschrijft) wat egocentrisme met ons doet. Hij wees ons er op herhaaldelijk te mediteren, waardoor wij al doende tot meer inzicht zouden kunnen komen over onszelf ons gedrag en onze angsten – gedreven door egocentrisme. Shamathameditatie (aandachtsmeditatie), je richten op de ademhaling, kan daarbij helpen. De adem als ankerpunt, zodra we met onze gedachten op de loop dreigen te gaan dienen we ons weer op de adem te richten. Dat begreep ik. Ik mediteerde dus zoals ik gewend was en nam (voelde) mijn anker, de adem, als mijn houvast.
Bij de volgende gelegenheid wilde De Wit dat we ons meer open stelden (niet meer de adem als ankerpunt, vooral geen ankerpunt, gewoon je zintuigen openen voor alles wat binnenkomt en dat weer laten passeren – vipassameditatie of inzichtmeditatie). Dat ging redelijk goed, maar toen we buiten waren voor een vrije stiltewandeling, voelde ik me eenzaam en alleen worden. Diep van binnen hoorde ik schreeuwen: ‘Dit kan ik niet, ik kan niet tegen vrijheid, ik heb een anker nodig! Adem of wat dan ook. Ik kan niet zonder houvast, iets of iemand waar ik op kan rekenen als ik het niet meer weet.’
Bij het persoonlijke interview met De Wit vertelde ik over mijn ervaring, mijn angst voor vrijheid en behoefte aan een anker. Han adviseerde mij om daar tijdens mijn dagelijkse meditatie op te oefenen. Hij refereerde aan mijn talent voor creativiteit en meende dat ik die angst voor het onbekende van mij af kon gooien en ‘gewoon’ te doen wat mij spontaan inviel. Dat ik volgens hem werd bevangen door de angst om afgewezen te worden, zou ik kunnen verbeteren door veel te mediteren: gewoon zitten en loslaten.
De volgende dag leerde de Schotse (shastri) lerares Suzanne Prysor Jones ons Tonglen. Letterlijk vanuit het Tibetaans met je adem het sombere, het zwarte inhaleren om vervolgens met je adem het frisse en positieve uit te ademen. Ik deed het met overgave, maar merkte dat mijn borst zich wapende, opzette, zodra ik me probeerde over te geven aan het onbekende. Het voelde alsof ik mijn borstkas als schild gebruikte. Ik kreeg vreselijke pijn in mijn rug, werd agressief naar Suzanne, had haar willen uitschelden en vertelde dat aan mijn buurvrouw en toegewezen gesprekspartner die mijn reactie niet helemaal begreep. Was het misschien toch mijn afweer?
Ik ging verzitten, zocht een andere plaats, een bankje achterin, maar was daar evenmin in staat mijn ongemakkelijke houding te verbeteren. Dat we naar buiten mochten om in stilte vrijuit te wandelen, voelde als opluchting. Terwijl ik mijn schoenen aantrok, kwam De Wit naar me toe. Hij had mijn worsteling van afstand mogelijk geobserveerd en streelde mij over mijn rug en zei: ‘Gaat het een beetje, Guus?’ Weer voelde ik de herkenning en de troost. Ik antwoordde iets; ik weet niet meer wat, maar Han was al verdwenen.
Ik zocht naar mijn gesprekspartner, om te vertellen wat ik had doorgemaakt. Tevergeefs.
Was het dan toch mijn afweer, weerstand of welk verdedigingsmechanisme ook, die mij de pijn in mijn rug bezorgden? Waarom kon (of wilde) ik mij niet verplaatsen in de pijn die mij bezighield of de pijn die anderen hadden? Ik wilde er niet aan, ik kon me niet verplaatsen in anderen. Zou dat het zijn?
Op de laatste ochtend zei De Wit dat iedereen pijn heeft, lijdt aan wat dan ook. ‘Kijk en zie in anderen hun lijden.’ Ik kon dat me nauwelijks voorstellen. Ik heb pijn, ík lijd, ík probeer mezelf te ontdoen van dat lijden. Met dat egocentrisme waaraan ik schijnbaar lijd doe ik niet alleen anderen maar zeker ook mezelf tekort. Dat voelde ik als nooit tevoren. Onzekerder maar overtuigd van mijn beperking ging ik naar huis. Ik was niet meer mezelf, degene die ik dacht te zijn. Als ik dagen later De Wits boek lees, weet ik: meditatie kan me helpen, door elke dag (of met grote regelmaat) te gaan zitten, kom ik tot het besef dat er meer is dan ik, dan mezelf. Er is meer dan me bezighouden met mezelf.
Nu oefen ik elke morgen. Mogelijk kom ik daardoor tot een nieuw inzicht. Meer of minder ik, minder egocentrisme, meer bezig zijn met anderen, meer inzicht in mezelf. Minder weerstand, meer mezelf onthullen. Meer vrijheid.
De auteur is bestuurslid van Shambhala Leiden
Deze column is gepubliceerd op de website http://www.vriendenvanboeddhisme.nl
guusvanholland 