Omarm je ogenschijnlijk niet te beheersen woede

Het knettert en dondert in je hoofd. Een elektrische stroomversnelling davert door je hele lijf. Je ogen zwellen en puilen uit. Het speeksel spuit uit je mond, je spuugt vuur, je hakkelt. Je zintuigen raken verdoofd en verblind. De motoriek van je armen en benen is onbeheersbaar geworden. Alles schokt en trekt. En schiet in de afweer, op zoek naar wapens. Slaan en schoppen is onbewust een optie geworden. Het gif moet er uit, aan alle kanten, uit alle gaten. Woede!

Pas als de golf van adrenaline is afgenomen, gaat het verstand werken. Wat is er gebeurd? Wat heeft jou zo diep geraakt waardoor je de controle over jezelf verloor? Waarom werd je gek?

Er zijn uiteenlopende psychologische verklaringen voor, onderzocht door vele wetenschappers van naam en faam en door bijna even zoveel anderen geanalyseerd en beschreven. Komt het (domweg) voort uit het temperament? Ook een verklaring. Maar ook: de woede zou zijn oorsprong vinden in ons vroegste leven. Daar was er niet de aandacht, erkenning, waardering en liefde waar we zo’n behoefte aan hadden. Onbewust herkent ons gevoel wat we toen gemist hebben. Diep van binnen worden we geraakt, als waren we nog een kind dat niet krijgt wat het hebben wil.

Voelden we maar meteen waar en hoe we geraakt worden. Dat kan een woede-uitbarsting voorkomen. Ik heb geprobeerd me te laten raken en meteen te voelen dat ik geraakt word. Dan voel je de pijn meteen, hoe pijnlijk dat ook is. De ander, degene die jou raakt, zou dan direct kunnen begrijpen wat er met jou aan de hand is. Dat het jouw pijn is en niet per definitie de schuld van degene die de pijn veroorzaakt. Het is moeilijk. Omdat je afweer automatisch aan de slag gaat en de raarste dingen met je gedrag doet. Je kunt het leren herkennen, maar we zijn mensen – de een nog gevoeliger dan de ander.

Ik heb in therapeutische sessies woede de vrije loop mogen laten. Op een kussen slaan, met een mattenklopper op een matras beuken of hard tegen de therapeut schreeuwen tot het bloed in mijn ogen stond, het spuug uit mijn mond spoot en ik uitgeput in huilen uitbarstte. Dat kan helpen, zeker even. Andere psychiaters en psychologen spreken dat tegen, omdat het de woede juist zou aanwakkeren. Wie het weet, mag het zeggen.

De zenboeddhistische leraar Thich Nhat Hành schreef er (in 2003) een inspirerend boek over: Anger (‘Omarm je woede, emoties kalmeren met milde aandacht’). Hij verwijst naar de Boeddha die 2500 jaar geleden ontdekte dat de meeste vormen van lijden en ontevredenheid zijn terug te voeren tot drie oorzaken: verkeerde opvattingen, obsessieve verlangens en woede. Woede is een van de krachtigste, maar ook een van de moeilijkste emoties om mee om te gaan. Eén moment van woede kan zowel voor onszelf als voor anderen noodlottig zijn.

Hij nodigt uit aandachtig met boosheid om te gaan. Hij stelt dat woede uiteindelijk neerkomt op een intense vorm van lijden en dat het onze verantwoordelijkheid is dat te verlichten, niet door verstorende emoties te bestrijden of te onderdrukken, noch door ze onbegrensd te uiten, maar door onze basishouding door middel van aandacht te veranderen. Diep luisteren.

Uit zijn boek ‘Omarm je woede’: ,,Als er iets fysiek met ons mis is – met onze darmen, onze maag of onze lever – dienen we de kwaal te verzorgen. We masseren wat, nemen een kruik en doen al het mogelijke om de aangedane plek goed te verzorgen. Net als onze organen is woede een deel van ons. Dus als we kwaad zijn moeten we terugkeren tot onszelf en goed voor onze woede zorgen. We kunnen niet gewoon zeggen: ‘Ga weg, woede, je moet weggaan, ik wil je niet’. Als je maagpijn hebt, zeg je ook niet: ‘Ga weg, ik wil je niet’. Nee, je zorgt er goed voor totdat de pijn over is. Op dezelfde wijze moeten we woede omarmen en er goed voor zorgen. We herkennen en erkennen de woede als zodanig en glimlachen. De energie die ons daartoe in staat stelt is ware aandacht, aandachtig lopen en aandachtig ademen.’’

Hij noemt het lijden en raadt aan tegen degene op wie je kwaad bent te zeggen: ‘Ik ben kwaad op je. Ik lijd.’ Laat weten wat je voelt, ook als je kwaad bent. Misschien, aldus Thich Nhat Hành (92 jaar oud intussen), ben je nog zó kwaad dat je er niet toe in staat bent, beoefen dan aandachtig ademen en het aandachtig buiten lopen. ,,Mocht dat niet helpen, schrijf het dan op. Schrijf een vredesboodschap. Voeg toe dat je vastbesloten bent dingen te veranderen. Dat zal de ander vertrouwen en respect inboezemen. Ik doe mijn best betekent dat je de belofte terug te keren tot jezelf om je woede te verzorgen nakomt en serieus neemt.’’

Of het lukt, weet ik niet. Of woede voorkomen kan worden evenmin. Slechts heel weinigen zullen kunnen uitgroeien tot een geduldige, aandachtig luisterende en observerende, glimlachende, minzame, vreedzame boeddhistische monnik. Maar het is te proberen. Al is het alleen maar om jezelf en de ander niet te beschadigen.

De auteur is vriend van de Shambhala-sanga Leiden.

Deze column is in iets verkorte versie gepubliceerd op de wintereditie van de website http://www.vriendenvanboeddhisme.nl

Tags: Anger, Omarm je woede, Shambhala Leiden, Thich Nhat Hành, Vrienden van boeddhisme