Ineens begon ze te praten, onverwachts. Was dat dan de bedoeling van deze oefening? Ik rekende op een stille ontmoeting met de vrouw die voor me zat, mijn toevallige partner in deze zwijgende dialoog. Dat zou vast en zeker moeilijk worden, vreesde ik: zwijgend diep in de ogen kijken van een vrouw die mij zwijgend diep in de ogen kijkt. Ik voelde de spanning en nam me voor te ontspannen als we elkaar zouden aankijken en observeren.
Ik ademde in en ademde uit. Wat een rust. Plotseling begon ze te praten. Over wat ze dacht en voelde. Ik schrok. Wat nu? Ik praatte automatisch terug en zei dat ik dit niet had verwacht omdat ik me helemaal had ingesteld op zwijgen. Dit was dus verandering, zei ik. Dit was dus waar de oefening over ging. Dat alles verandert, niets hetzelfde blijft, het in elke volgende seconde anders is dan voorheen. Niets blijft, alles verandert, dus ook je zintuigen, je waarneming, je geest, je hersencellen en je houding.
Het deed mij wankelen, mijn houvast was weg. Alsof een zenuwtje geraakt werd toen de vrouw tegenover mij toch iets zei of deed. Een chipje dat in werking werd gesteld, zonder dat ik het wilde, zonder dat ik het verwachtte. Het duurde even voordat ik de verandering had verwerkt. Iets anders, iets nieuws, dat vraagt een andere instelling en vraagt om een reactie. Zo voelde het. Wat wordt er nu (weer) van mij verwacht? Dat kost energie, reageren op verandering.
Ik heb gelezen en gemediteerd over vergankelijkheid, dat ‘alles’ vergankelijk is. Dat boeddhistische monniken door eindeloos mediteren stoïcijns kunnen worden – wetenschappelijk onderzoek heeft dat aangetoond. Dat je kunt leren je in te stellen op verandering.
Ik heb weleens naar een blad aan een boom gekeken en zag dan hoe mooi het was. Toen ik me even omdraaide voor iets anders, om vervolgens snel terug te keren naar het blad aan de boom, was het weg, gevallen of weggewaaid. Weg was al het moois, weg mijn houvast. Ik probeerde de eerste gewaarwording terug te roepen, maar ze was er niet meer. Er kwam plaats voor een andere gewaarwording. Iets nieuws, iets anders, wat minder mooi was, of even mooi, of nog mooier.
Tijdens het afsluitende kringgesprek in deze boeddhistische cursus Insight Dialogue zei ik iets over veranderende inzichten. Dat mensen mij graag vastpinnen op wat ik eerder heb gezegd of beweerd en geschreven, maar dat mijn inzichten voortschrijden en daarom kunnen veranderen: toen dacht ik én zei ik dát, nu ineens dít. En dat mensen mij dan vervolgens verwijten dat ik niet te peilen ben, een opportunist, een draaikont, een man waar je niet op kunt rekenen. Mensen willen graag dat ik ben wie ik was, wat ik dacht en schreef – en dat dat altijd zo zal blijven. ‘Zo kun je nooit zaken doen’, riep een vrouw hard. ‘Dan ben je onbetrouwbaar.’ O?
Ik voelde mijn hart sneller kloppen en de neiging mijn vuisten te ballen. Tintelingen in mijn lichaam, die er daarnet nog niet waren. Koude handen waren nu warm. Ik veranderde van houding. Ontspanning was overgegaan in spanning – ik was veranderd. Van het ene op het andere moment, alleen al doordat iets mij had geprikkeld. Was ik nog mezelf? Wie was ik dan? Wie ben ik nu? Ben ik anders dan voorheen? Is er iets veranderd?
Verward stapte ik na de sessie naar buiten. Het was donker. Toen ik aankwam was het nog licht. De straten zagen er nu anders uit, de bomen ook, maar mijn auto stond op de plek waar ik hem geparkeerd had. Gelukkig maar, dat niet alles verandert. Maar toch, morgen is het waarschijnlijk anders dan vandaag. Ook met mij. Laat ik daar maar op rekenen. Of laat ik het gebeuren? We zien wel.
Guus van Holland is vriend van de Shambhala-sangha Leiden
Deze column is gepubliceerd op de website van Vrienden van Boeddhisme
guusvanholland 